Yazının Ayaklı Tarihi

Bir zamanlar masa yoktu. 

Daha doğrusu bildiğimiz dört ayaklı klasik yazı masası yoktu. (Yazı masasının icadı için aradan çok uzun zaman geçmesi gerekecekti.)

Bilinen ilk masa Antik Mısır'da görülmüş. Masa vardı ama yazı için hiç düşünülmemişti. Masa, yemek veya yerden yüksekte tutulması gereken eşya için kullanılıyordu.

Binlerce yıl önce tabletler elde yazılıyor, papirüsler ise alta sert bir plaka konularak kucakta yazılıyordu.

Oturan katip, Fatih devri, 1479–81, Gentile Bellini

Yazının kâğıda aktarıldığı zamanlarda da durum çok değişmedi. Osmanlı devrinde uzun zaman eski tarzda yazı yazıldı.

Üstadımız, büyüğümüz, yazı kültürümüzün gururu: Katip Çelebi

AYAKTA YAZANLAR

Yazı masası batı kültüründe de bugün bildiğimiz tarzda değildi. 

İlginç olan şu ki bir masada oturarak yazmak da hiçbir yerde popüler değildi. 

Ayakta yazmak yaklaşık 2 yüzyıl önce en çok tercih edilen yöntemlerden biriydi.

Tipik bir ofis, 1857.

Ayakta yazmak için ayak masası denilen, bir icat vardı.

Ernest Hemingway

Ernest Hemingway bu konuda en bilinen isim galiba. Onun ayak masasında bazen bir daktilo olurdu. Ayakta yazabilmek için eğimli yüzeyi olan taşınabilir küçük bir masası daha vardı.

Ernest Hemingway 

Danimarkalı filozof Kierkegaard yazılarını ayakta yazarmış. Amerika Birleşik Devletleri'nin üçüncü başkanı Thomas Jefferson da ayakta yazmayı severmiş. Hatta yeteri derecede uygun masa bulamayınca kendisine eğimli yüzeyi olan 6 ayaklı bir masa bile tasarlamış. 

Kendine Ait Bir Oda'nın yazarı Virginia Woolf da ayak masası kullanmış bir ara, Philip Roth da öyle.

İlk cümleleri şiir gibi olan İki Şehrin Hikayesi'nin ve daha birçok efsane romanın yazarı Charles Dickens da ayakta yazarmış.

Katip Bartleby, Çizim: Stéphane Poulin

Roman kahramanları durur mu, elbette Katip Bartleby de ayakta yazıyordu.

Sonra işte oturduk.

Milliyet, 24 Temmuz 1979

Bir Usta Bir Dünya: Jake Weidmann

Jake Weidmann genç ve çok hüner sahibi bir insan. Elinden her iş geliyor. Güzel yazı yazmak dışında ahşap oymacılığından da anlıyor. 

ABD'deki en genç kaligrafi ustasıymış kendisi. Ancak yazı sanatına başlarken kaligrafi kalemleriyle ilgili sıkıntı yaşamış. 

Sonrasında çoğu insanın yapacağı gibi "bu iş bana göre değil" deyip yazmayı bırakacağı yerde torna makinesinde çalışmayı öğrenip kendi elllerine uygun bir kalem yapmış. 

Sonra çok çalışarak, yaptığı işe yoğunlaşarak kısa zamanda büyük ustalar arasında yer edinmiş.

Bu tarz kuş figürleri konusunda usta, fakat bu çizim tarzı kendisinin icadı değil, geçmişteki ustaların yaptığı işlere gönderme ve saygı çalışması. En beğenilen işleri de bunlar.

Görüldüğü gibi kaligrafi sanatını resimle birleştiren bir tavrı sürdürüyor.

(Bizim ülkemizde de Etem Çalışkan ustamız resim sanatıyla en çok ilgilenen kaligraf galiba.)

Jake Weidman'ın özellikle hurufilerin çok beğeneceği tarzda işleri de var.

Aşağıdaki video da çok güzel, aileden gelen yazı kültürü, güzel yazı sanatının mürekkep, kâğıt ve kalem üçlüsü arasında rahat bir nefes aldığını hissediyor insan.



Aşağıda Weidmann'ın "Neden Yazı?" başlıklı çok güzel bir konuşması var. İzlerken çok eğlendim.

Sadece görüntüleri bile izlemekle bile çok şey öğrenmek mümkün. Maalesef videonun Türkçe altyazısı yok fakat ayarlardan otomatik çeviriyi seçip oradan Türkçeyi işaretlediğinizde Google Türkçesi ile izleyebilirsiniz. Saçma sapan bir çeviri ama fikir verir.



"Why Write?" videonun en güzel kısmı 3. dakikan itibaren başlayan bölüm. Jake Bey, geçmişten alınan mirastan övgüyle söz ediyor, büyük kaligrafi ustalarını yazı sanatının kahramanları diyerek onurlandırıyor. 

Özellikle 6. dakikada, video boyunca sürekli insan eline yapılan vurgulardan sonra, güzel yazı yazmak için ellere ihtiyacınız olmadığını gösteren, J. C. Ryan isimli kaligrafi ustasını görüp de etkilenmemek mümkün değil.

Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı'nın Yazarına Veda

Robert M. Pirsig, dün (89 yaşındaydı) vefat etmiş. Haberi okuduğumda çok üzüldüm. 

1928 doğumlu Pirsig'ın yazdığı Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı kitabı pek çok kuşağı etkilemiştir. 

Robert M. Pirsig ile oğlu Chris kitaba esin kaynağı olan yolculukta, 1968.

Ben de bu kitabı 1990'ların başında okudum. Özellikle eğitimle ilgili fikirler karşısında çok şaşırdığımı hatırlıyorum. Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı adeta bir üniversite gibi gelmişti bana. 

(Kitabın yayımlanması da başlı başına bir öykü; 122 kez reddedilmiş olması çok tuhaf.)

En beğendiğim kapaklardan biri. Foto: Bad Gentlemen

Yazarın hatırasına bu kült kitaptan çok sevdiğim bir bölümü paylaşmak istiyorum:

“Anneme mektup yazmak istiyorum,” diyor Chris. 

Bu hoşuma gidiyor. Tezgâha gidip kurumun kâğıtlarından alıyorum. Onları Chris’e getiriyorum ve dolmakalemimi veriyorum. Bu canlı sabah havası ona da enerji vermiş. Kâğıdı önüne koyuyor, dolmakalemi hızla kapıyor ve boş kâğıt üzerinde bir süre konsantre oluyor. 

Bana bakıyor, “Bugün ne?” 

Söylüyorum. Başını sallıyor ve yazıyor.

Daha sonra yazıyor, “Sevgili annem:” 

Sonra bir süre kâğıda bakakalıyor. 

Sonra bana bakıyor: “Ne desem?” 

Sırıtmaya başlıyorum. Ona bir saat, bir metal paranın bir yüzü hakkında yazı yazdırmalıyım. Onu zaman zaman öğrenci olarak görüyorum, ama retorik öğrencisi olarak değil. 

Sıcak kekler gelince ara veriyoruz ve mektubu bir kenara koymasını, daha sonra ona yardım edeceğimi söylüyorum.

Kahvaltıyı bitirdikten sonra, sıcak keklerin ve yumurtanın ve her şeyin verdiği ağırlık duygusuyla oturup sigara içiyorum ve pencereden, dışarıda çamların altındaki toprağın yer yer gölge ve gün ışığı içinde olduğunu görüyorum.

Chris yeniden kâğıdı alıyor, “Şimdi bana yardım et,” diyor.

“Peki” diyorum. Ona, takılıp kalmanın en yaygın sorun olduğunu anlatıyorum. Genellikle, diyorum, genellikle aklın, çok şeyi birden yapmaya kalkıştığında takılır. Yapman gereken, gelmesi için sözcükleri zorlamamaktır. Bu, senin daha çok takılmana yol açar. Şimdi yapman gereken şey, yapacaklarını ayırıp teker teker yapmaktır. Sen hem ne söyleyeceğini, hem de önce hangisini söyleyeceğini aynı anda düşünmeye çalışıyorsun, halbuki bu çok zordur. Öyleyse onları ayır. Yalnızca, söylemek istediğin şeylerin düzensiz bir listesini çıkar. Daha sonra doğru sıralamayı düşünürüz.”

“Nasıl şeyler?” diye soruyor. 

“Peki, ona ne anlatmak istiyorsun?” 

“Yolculuk hakkında.”

“Yolculuk hakkında ne gibi şeyler?”

Bir süre düşünüyor. “Çıktığımız dağ hakkında.”

“Tamam, not et,” diyorum.

Yazıyor.

Sonra onun başka bir konuyu yazdığını görüyoruz, sonra bir tane daha yazıyor ve bu arada ben sigaramı ve kahvemi bitiriyorum. Söylemek istediği şeylerin listesini yaparak üç sayfa dolduruyor, “Onları sakla,” diyorum, “daha sonra yine üzerinde çalışacağız.”

“Bunların hepsini asla bir mektuba yazamam.”

Benim güldüğümü görüyor ve kaşlarını çatıyor. 

“En iyilerini seç,” diyorum. Sonra dışarı çıkıyoruz ve yeniden motosiklete biniyoruz.