Enis Batur, Acı Bilgi, Bach

Enis Batur'un yaşayan en büyük deneme yazarımız olduğunu düşünüyorum.

Edebiyata, yazı sanatına ilgi duyan her yazıya meraklı insanın Enis Batur'un bir kitabını (şiir, deneme veya 'roman') okumasını öneririm. Romanları ise bir başkadır, kendisi roman üzerine çok düşünmüş, sıradan bir roman yazmak istememiş. Acı Bilgi de bildiğimiz romanlara benzemiyor, insanın ufkunu açan bir eser. Yıllar sonra yeniden bu kitaba döndüm. Acı Bilgi'nin bir yandan müzikle ilgili olması, müziğin etkilerini düşünüp taşınması çok güzeldir.

Enis Batur yıllar önce ele aldıkları konu ve yazım tarzı olarak benzemese de tıpkı Haruki Murakami gibi kışkırtıcı bir roman yazmış. Çünkü Murakami'nin eserlerinde insanı yazmaya çağıran bir gerilim bulunur, Enis Batur'un denemeleri, şiirleri ve romanları da öyledir. Enis Batur okuyan kişiler, sıradan bir okur olmaktan ziyade uyanık ve meraklı bir okur oluyor galiba. Bu açıdan önemli bir yazar. Okurunu yazmaya kışkırtan bir tarafı da var. 

Ne zaman Enis Batur'un bir denemesini okusam aklıma Umberto Eco veya Italo Calvino da geliyor. Bu yazarların Sağlam bir zeminden yükselen bakışları var. Üstelik Enis Batur bu blogun okurları gibi sadece yazıya değil, yazı araç gereçlerine de önem veren bir yazar. (Zaten 1978-80 arası çıkarttığı derginin adı da Yazı'dır.)

Acı Bilgi'yi yıllar önce okudum, kaçıncı baskıya geldiğini merak ediyordum. Meğer başka bir yayınevine geçmiş. Bendeki ise YKY baskısı.

Bu kitabı bir yerden bulur ve okumaya karar verirseniz Bach dinlemeyi unutmayın. 

Aşağıdaki alıntı kitabın giriş kısmından.

YAZI HAZIRLIĞI

"Ne olursa olsun, yazgısına boyun eğmişti orta yaşlı adam, odaya hızla yerleşmiş, yazı masasının üzerine eşyalarını, muayeneye eve gelen doktorların çantalarını açıp özenle araçlarını yanyana dizişlerini andıran bir titizlik, tuhaf kuralları olduğu apaçık gözüken özel, kişisel bir sıralama mantığıyla yerleştirilmişti. Kalemler (üç dolmakalem, bir kurşunkalem, bir kırmızı mürekkepli kalem), iki ufak defter, dört büyük defter, mürekkep kartuşları, çizgili kağıttan yapılma bir bloknot, kareli kağıttan iyice ufarak bir başka bloknot, sigara tablası..."

Enis Batur, Acı Bilgi Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi, İstanbul, YKY, 2000 (Not: Kitabın yeni baskısı Kırmızı Kedi'den çıktı.)

Ek okuma: Enis Batur, Bach'ın romanını yazdı

Hölderlin, hangi taş ezdi seni tadın böyle güzelleşmiş?*

"Hölderlin, hangi taş ezdi seni tadın böyle güzelleşmiş?"

* Öyle miymiş?, Şule Gürbüz, İletişim Yay., 2016, s.43

Bence Şule Gürbüz, Hölderlin'in eserlerinde acı bir tat buluyor. Acı bir lezzet, tıpkı taş baskı yöntemiyle zeytinyağı elde edilmesi gibi. Asitli, yoğun, ağırlık taşıyan bir öz ama sağlıklı bir zeytinyağı elde edilirken zeytinler öğütülüyor, eziliyor, posası çıkarılıyor, yine eziliyor ve yağı alınıyor. Bazı eserler de böyle ortaya çıkar, Hölderlin gibi yazıyla kendini ifade eden biri doğal olarak mutsuzluktan, kederden dem vuracaktır.

Bu "acı tadı" anlamak için önce Hölderlin'in hayatına sonra yazdıklarının ruhuna bakmak gerekir.

Eylül 2020'de t24 sitesinde "Hölderlin ve Heidegger’de yasın ontopoetikası" başlıklı ve Kaan H. Ökten imzalı bir yazı yayınlandı. Sorusuyu aklımızda tutarak okuyabileceğimiz girişi ise şöyle:

"Babasını kaybettiğinde Hölderlin iki yaşındaydı. Baba ölünce aile başka bir eve taşınmak zorunda kaldı. Hölderlin beş yaşındayken kendisinden bir yaş küçük kız kardeşi öldü. Bunun üzerine aile başka bir şehre göçtü. Burada annesi yeniden evlendi. Üvey babasını çok sevmişti Hölderlin. Aralarındaki ilişki çok sıcak ve sevgi doluydu. Ama üvey babası da dört yıl sonra öldü.

Hölderlin öz babasını kaybettiğinde iki, üvey babasını kaybettiğindeyse dokuz yaşındaydı. Bu kayıp Hölderlin’de, kendi ifadesiyle “kavranamaz acılara” neden olmuştu. Hölderlin yirmi dokuz yaşındayken, bu yas ve acı hissini annesine yazdığı 18 Haziran 1799 tarihli bir mektupta şöyle açıklıyordu: “Bana inanmayacaksınız ama çok iyi hatırlıyorum. İkinci babam öldüğünde, ki onun sevgisini asla unutamam, kavranamaz acılarla kendimi bir yetim olarak hissettiğimde ve sizin her günkü yas ve gözyaşlarınızı gördüğümde, işte o zaman ilk kez ruhumdaki bu ağırlığı [Ernst] hissettim. Yıllarca beni terk etmeyen, hatta yıllar içinde giderek artan bir ağırlıktı bu.” Hölderlin’in ruhundaki bu ağırlık hiç geçmeyecekti.

Ernst sözcüğü ciddiyet, berklik, neşeli olmama, ağırbaşlılık, hakikatlilik, mücadele, direnme, kalkışma gibi anlamlara sahip. Ağırlık demek yani. Hölderlin’in içinde yıllarca artarak devam eden bu ağırlık, yas ve acı, onun varoluşunun temel ruh hali oldu. Şairin şiiri, varlığını bu ruh halinden aldı. İşte bu, tam da bir “ontopoetika” meselesidir. Zira varoluş hisledir. Çok daha sonraları Heidegger buna Dasein diyecektir: İnsanın dünya içindeki açımlayıcı bir hal içinde bulunuşa sahip olan kaygılı ve ölümlü varoluşu."

Kayıpların yanında Hölderlin'in asıl sorunu onu papaz olması için zorlayan ve zengin olduğu halde ona destek olmayan, zor zamanlarda yanında bile istemeyen annesidir. Annesi katı tutumuyla Hölderlin'in hayatını bir cehenneme çevirmiştir. Keza kişisel ilişkilerindeki talihsizlikler de benzeri sonuçlara yol açmıştır.

Bütün bunların sonucunda delilik süreci ve 36 yıllık suskunluk dönemi gelir.

Şimdi soru çok daha anlamlı değil mi?

"Hölderlin, hangi taş ezdi seni tadın böyle güzelleşmiş?"