Hayattan ne öğrendim? - II

30 Eylül 2016, sabah

Hayatın olağan akışını bilirsiniz. Hani bazı davalarda gerekçe kısmına yazılan bir cümle gibi duruyor ama hayatın sahiden olağan bir akışı var. Bu akışın bir adı da var: Hayal kırıklığı. Olağan olan şudur bence, gördüğümüz, bildiğimiz her şeyin altında veya üstünde bir olmamışlık duygusunun boylu boyunca uzanması. Temelde karşımıza çıkanların (onlar her neyse herkesin kendine göre bir listesi olabilir) bizi hayal kırıklığına uğratması son derece sıradan bir duruma işaret eder. Hayal kırıklığının büyük olanı, can acıtanı aynaya baktığımızda gördüklerimizdir.

Kendi adıma, hayal kırıklığı derslerinin en iyi öğrencilerinden biriyim diyebilirim. Aklı başında her insan şöyle bir düşünmüştür bu insanlık dramını, demek isterdim ama aklını kaybedenlerin daha çok düşündüğünü seziyorum. Bunları bir kenara bıraksak bile, kendi adımıza bireysel olarak bulunduğumuz yerden aşırı hoşnut olsak bile, yeryüzüne baktığımızda gördüğümüz şeylerin büyük çoğunluğu can yakıcıdır, ruha azap vericidir.

Güzel şeyler de var elbette, hiç yok diyemeyiz. En başta tabiatın kendisi başlı başına bir güzellik ve umuttur. Sanat başlı başına bir umuttur, biliyorum. Kuşlar, şiirler, maviler, yeşiller, bulutlar, kitaplar, resimler, fotoğraflar, yürümeyi ve yazmayı sevenler... İyi olan her şey, iyileştiren her şey bir güzelliktir. Hayattan öğrendiğimiz çok şey var. Bir cümle daha yazayım: Bitkilere inanan umut sahibi insanların bunca hayal kırıklığını çok daha incelikli yaşadıklarını düşünüyorum.

Öte yandan beni ben yapan şeyleri masanın üzerinde bir noktaya toplayıp baktığımda kendimi görüyorum ama gördüğüm başka bir şey daha var: Bütün hayal kırıklıkları benim kimliğimin bir parçası. Parmağımdaki mürekkep lekesi gibi duruyorlar.

Giderek ben de bir mürekkep lekesine dönüşüyorum.

Hayattan ne öğrendim? - I

sei - hayat - life - vivo

Bu sabah servis aracı binanın arka tarafında bekleşen Bilgi Üniversitesi'nin havalı öğrencilerinin önünde durduğunda "Hayattan ne öğrendim?" diye düşünüyordum. Sonra arada sırada yaptığım gibi gazeteye gitmeden bir kahve dükkanının köşesinde oturdum ve 45 yaşımı doldurduğum gün kalan son 14 sayfayı okuyarak bir Haruki Murakami kitabını daha bitirdim. Her zamanki gibi hem sinir bozucu hem güzel bir eserdi. İnsanda roman yazma duygusunu uyandıran her kitap güzeldir zaten, sinir bozucu olması başka bir öykü. Murakami her defasında şaşırdığım bir yazar. Aynı şekilde, ne zaman Platonov, Şule Gürbüz veya Abdülhak Şinasi Hisar okusam hem şaşırıyorum hem ellerim kaşınıyor, yazı yazmak istiyorum. Günlük hayatın karmaşasına girince de bu isteğimi hemen unutuyorum. En güzeli okumak diyorum. En güzeli iyi bir okur olmak. Öğrendiğim ilk şeylerden biri bu oldu, okuma sevgisi.

Çocukluğumda Çağlayan İl Halk Kütüphanesi'ne hep bu duygularla giderdim. Evde bir kitaplık bulunmuyordu, içimde ise büyük bir açlık vardı. Soğuk kış günlerinde, tam ortasında sıcacık bir sobanın bulunduğu kütüphanede minnoş kediler gibi sobaya yakın bir masaya oturur bazen rastgele bir ansiklopedi cildi veya tarihi bir roman alıp okumaya dalardım. O kütüphanede ruhumu kanatlandıran kitapları okumanın iyi bir şey olduğunu öğrendim, canımı sıkan, beni umutsuzluğa iten kitaplar da vardı. Okudukça kötü olduğum, ruhumu karartan sözde büyük önem atfedilen bilgelik kitapları. Oysa en güzeli şaşkın bir roman kahramanının bir sabah uyandığında kendini yatağının üzerinde ama yatak odasında değil de açık havada bulmasıydı. Gerisini pürdikkat merakla okurdum. Merak, işte bir başka öğrendiğim şey, düşüncelerimi yönlendirmeyi başkalarına bırakmadım, kendi aklıma güvenip ilgilendiğim her şeyi bütün boyutlarıyla merak ettim.

Sonra yazının güzelliği. Yazının, simgelerin, ideogramların eşsiz güzelliği ve tarihle dolu derinliği. Bazen bir harfe baktığımda, o harfin binlerce yaşında olduğunu anlayıp ürperiyorum. Yaş aldıkça, başka harflere de baktım. Mesela Japon ve Çin hat sanatı hep çok ilgimi çekti. Bizim hat sanatımız ne kadar keskin hatlara sahipse, fırçayla çizilen bu güzel simgeler hayatın içindeki lekelere, baş döndürücü bir belirsizliğe ve düzgün olmayan bir dokuya sahip. İşte bu pütürlü, yaramaz, kontrol altında tutulamayan ama sabit bir duyguyu da içinde barındıran dokuyu seviyorum. Belki bu yüzden silikonlu kâğıtları ve son derece düzgün yazıları sevmiyorum.

Geçen gün bunu bir kez daha anladım. Çalıştığım gazetenin teknik servisinden bir arkadaş bilgisayarıma bir program yüklemek istediğinde şifremi istedi. Uzun olduğundan yazayım dedim ve Scrikss 419 ile şifreyi karaladığım kâğıdı uzattım. Arkadaş mürekkebin Sailor Doyou olduğunu bilmeden kâğıdı alıp yazmaya başladı ama ekranda sürekli hata mesajı beliriyordu (ben de bu arada analog ile dijital teknoloji arasındaki farkları düşündüm). Teknisyen arkadaş, dönüp "Yanlış yazdınız galiba." dedi. Ben de kâğıda baktım ve doğru yazdığımı gördüm, bu sefer klavyeyi önüme çekip yazmaya başladım ve hata mesajı çıkmadı, pencere açıldı. Teknisyen arkadaş ise ben yazarken takip ettiği için neyin yanlış olduğunu hemen fark etti. Aynı harf ikinci kez geçiyordu şifrede ama farklı yazılmıştı, o da farklı bir harfe benzetmişti. İşte bu hayatımın bir özeti: Her gün aynı şeyleri yapmayı seviyorum ama aynı harfi ikinci kez aynı şekilde yazamıyorum.

Başka ne öğrendim acaba diye düşünürken, yalnızlığın güzelliği geliyor aklıma. Belki de en güzel şey, yalnızlık. Ağaçların bir bildiği olmalı.

İhsan Sıtkı Yener (1925-2016)

İhsan Sıtkı Yener vefat etmiş.

Bu haberi okur okumaz içimdeki sıkıntı büyüdü birden ve bu satırları f klavye ile yazdığım için durup klavyedeki harflere baktım.

Önce daktilo kullandığım sonra da klavyeye geçtiğim yıllar boyunca İhsan Sıtkı Yener'e şükran duydum. Günün birinde kendisiyle konuşmak, hayatını kendi ağzından dinlemek ve kendisiyle sohbet etmek de kısmet oldu.

Kendisiyle gurur duyuyoruz, nur içinde yatsın.

18.12.2013, İhsan Hoca klavyedeki harf düzenini anlatırken.

Not: Pazar günü, ikindi vakti yıllarca gidip geldiği Şampiyon Daktilo binasının yakınındaki Şişli Camii'nde cenaze töreni yapılacak.

APOLLINAIRE OLMAK

 

Guillaume Apollinaire - Cheval (at), 1915

Yazının tarihinde resim sanatının, dolayısıyla çizgilerin büyük payı var. Binlerce yıl önce kemiklere, taşlara kazınan işaretlerden başlayan ve aynı zamanda mağara resimleriyle devam eden çizgilerin tarihi dalgalar halinde kendini aştıysa da özünde hep sanatın büyüsünü barındırdı. 

Bilindiği gibi önceleri harf yerine resimyazılar kullanılıyordu, sonra görsel işaretler basitleşti, fikirleri gösteren işaretler kullanıldı, heceleri veya sesleri gösteren işaretlerin evrimi ise bizi harflere ulaştırdı. 

İşte bu noktada esasen bunca önemli tarihin içinde minik ama hadiseler yaşandı. Mesela Guillaume Apollinaire gibi büyük sanatçılar, çizerler harflerle “kaligram” adı verilen şiir-resimler yaptılar.

Yakın zamanda ise Tim Holman adında biri internet üzerinden ulaşılabilen “Texter” adını verdiği bir uygulama hazırladı. Sayfaya girdiğinizde sağ üst köşedeki kutucuğa istediğiniz metni yazıyorsunuz veya yapıştırıyorsunuz, sonra bu metindeki harfleri kullanarak farenizle istediğiniz resmi çiziyorsunuz. Dilerseniz harflerin büyüklüğünü ve açısını değiştirebiliyorsunuz. 

Bu program güzel, çünkü bir süre sonra sıkılıp kâğıda kaleme sarılıyor ve Hurûfileri anlamaya çalışıyorsunuz.

Kâğıt Dersleri

Coşkuyla Ölmek, Aniki defterler, Pelikan 120

Daha önce de yazdım ama o zaman çok ayrıntı vermemiştim. Bundan 20-25 sene evvel İstanbul Üniversitesi'nde kâğıt üzerine enfes bir ders vardı. Kâğıdın kimyası anlatılırken ben masadaki kâğıt yığınından aldığım Japon kâğıtlarını ışığa tutar liflerine, su yollarına bakar, aradan sızan ışığı incelerdim.  

(Aynı dönemlerde yine bizim fakültede Prof. Dr. Bedia Demiriş'in verdiği yazının tarihinden söz eden Latin Paleografisi diye bir ders varmış, ne yazık ki haberim yoktu, yoksa ne yapar ne eder o derslere girmenin bir yolunu bulurdum.)

Kâğıt uzmanı hocamız kıymetli Saadet Gazi Hanım bize bir derste İkinci Mehmed'in kütüphanesinden çıkmış devasa bir kitap göstermişti. Bizzat Fatih'in okuduğu kitaplardan biriydi bu, o zamana kadar hep uzaktan baktığım, bir araştırmacı olmadığım için yanına bile yaklaşmama izin verilmeyen, doğal olarak özel izin gerektiren türden nadir bir eserdi. Süleymaniye'de olmasının nedeni başkaydı, kitap hastaydı ve tedavi görüyordu. 

Ders bitince avluda zakkum ağaçlarının gölgesinde otururduk. Başka bir dünyaydı burası. Her defasında orada, gözümü kapatır kapatmaz tuhaf rüyalar gördüm ve her defasında oradan elim boş, mahzun ayrıldım. 

Kambur kitabı yeni çıkmıştı. 

Güvendiğim tek şey ise bir gün ölecek olmamdı. 

Niçin Yazıyoruz?

Güzel yazı yazanlara bakıyorum da yazdıkları ne işi yarıyor acaba diye düşünmeden edemiyorum. 

İçinde anlayış, dokunuş, seziş olmayan harfler görünce çok şaşırıyorum.

Sahiden niçin yazıyoruz? 

Büyülü nesnelerle (kalem, mürekkep şişesi, kâğıt) haşır neşir olmak hoşumuza gittiği için, eşyanın ruhuna karışmak için mi?

Daha güzel harflerle daha güzel yazılar yazmak için mi? 

Eğer öyle ise belki de yazdıklarımızın bir anlamı yoktur.

Oysa Necmeddin Okyay gibi efsanevi hattatların yazdıklarının bir anlamı vardı. Gören kişinin ruhunu kanatlandıran o levhalarda sadece güzellik arayışı yoktur, manevi bir dünyaya geçme arzusu, başka bir zamana, başka bir boyuta ait olma duygusu da vardır. 

Demek istediğim, güzel yazı yazmak için güzel yazı yazmaya çalışmak bir yerde çok tuhaf. Bir şeyler yapmalı yazıyla, yazdıklarımız soyut da olsa bir işe yaramalı.

Bir işe yaramalı, derken başkaları için değil, yazmak bizim işimize yaramalı. Yazı yazmak bizi daha iyi bir insan yapmıyorsa, bizi dünyanın ağrısını duyan biri yapmıyorsa yazmaya devam etmek anlamsız. 

Yazı, eşsiz. 

Yazı, bizi eşsiz şiirlere, resimlere, hüzünlü odalara, romanlara, heykellere, siyah beyaz filmlere, mağara duvarlarındaki çizgilerden gerçeküstücülere, eski çağlara, gelecek zamanlara, bulutlara, insanın içine bakan ağaçlara, ince yağmurlara, yıkıcı rüzgârlara, bizden önce yaşamış iyi ruhlara, bizden sonra gelecek geniş kanatlı ufuklara, hiç bilmediğimiz kapılara, çöllerdeki kumlara, meraklı insanlara, yaratıcı zihinlere, dünyayı anlayan ama bizi anlamayan delilere, evsizlere, çiçeklere, vicdanları çağları aşanlara, bizi iyileştirenlere ulaştırmalı, yazı bir işe yaramalı.

SALVADOR DALÍ'NİN GİZLİ DOLMAKALEMİ

Dali, 1942'de yayımlanan "Salvador Dalí'nin Gizli Hayatı" kitabını yazarken, Hampton Manor, Virginia, 1941,
Fotoğraf/photo: Eric Schaal

Liseden mezun olup üniversiteye girdiğim 1992 yılında küçük "a" harfini düzeltmek için çok çabaladığımı hatırlıyorum, amacım daha güzel yazmak değildi, yazdığım harflerin daha şahsiyetli olmasını istiyordum sadece.

 

Seneler sonra bir gazetede, gömlek cebimdeki dolmakalemler ve elimde bir dosya ile yürürken, bir bölümün her şeyle alay etmesiyle meşhur müdürü beni durdurdu ve odasına çağırdı. 

 "Şu güzel kalemlerinle yaz bakalım buraya bir şey." diye buyurdu. Yanında çalışan ve fırsat buldukça öğle yemeklerine birlikte gittiğimiz arkadaşım da köşeden beni izliyordu.

Asaf Halet Çelebi'den bir dize yazdığımı hatırlıyorum ama neydi tam olarak bilmiyorum.  Belki de "ibrâhîm/ gönlümü put sanıp da kıran kim" dizelerini yazmışımdır, zaten konu ne yazdığım değildi, nasıl yazdığımdı. 

Bir peygamberin adını taşıyan müdür hazretleri yüzünde "hünerini göster bakalım" dercesine çarpık bir gülüşle yazdıklarımı inceliyordu, bitince baktı ve sonra tahmin ettiğim hükmünü verdi. "Madem yazın böyle kötü bu güzel kalemleri niye taşıyorsun?" dedi ve kahkahalarla güldü. 

Bense, "Hattat değilim ki, yazımdan şikayetim yok" deyip arkadaşıma döndüm ve müdürün görmeyeceği şekilde dil çıkarıp daha fazla alay edilmeden çıktım odadan. 

Dolmakalem taşımak eskiden bir eziyete dönüşebiliyordu, bir tür soytarı gibi görüldüğümü anladığım zamanlar oldu.

Öyleyse sözü Salvador Dalí'ye bağlayıp huzurdan çekileyim:

"Soytarı olan ben değilim, deliliğini gizlemek için ciddiyet oyunu oynayan şu aklın mantığın alamayacağı ölçüde sinsi, bönlüğünden bile habersiz toplum."

SALVADOR DALİ'NİN NOT DEFTERİ

Bugün bazı gazetelerde (çok değil sadece Hürriyet ve Milliyet'te) gerçeküstücü ressam Salvador Dali'nin de aralarında olduğu sanatçılara (Picasso gibi) ait 496 parçalık bir koleksiyonun Fransa’da, Paris’teki Sotheby’s Müzayede Evi’nde açık artırmayla satılacağı haberleri çıktı.

Salvador Dali, not defteri

26-27 Nisan’da düzenlenecek müzayede kapsamında Salvador Dali’nin özel çizimlerinin olduğu bir not defteri de bulunuyor. Defterin sanat tarihinde kendisine özel bir yeri olan ressama ait olması önemli ama daha ilginç olan yanı Dali'nin arkadaşı şair Paul Eluard’ın eşi olan Gala’ya âşık olduğu ve onu işe yarayacağını düşündüğü tuhaflıklarıyla (elbiselerini yırtmak, kulağına sardunya çiçeği takmak gibi) baştan çıkarmaya çalıştığı, sonra birlikte yaşadığı döneme (1920'lerin sonu-1930ların başı) ait olması.

O dönem ressamın aynı zamanda en bilinen eserlerinden biri olan Belleğin Azmi isimli tablosunu yaptığı yıllar (1931).

Salvador Dali, Gala

Hemen bütün verilerimizin dijital ürünler olduğu bir çağda böyle bir müzayede yapılsa ne olurdu acaba? Sayısal verilerin bir defter karşısında ne kadar aciz olduğunu düşünüyorum. Oysa ne var bu defterde?

Aklı başında olmadığı söylenen bir ressamın çizimleri, hesapları, günlük hayatı ve bir aşkın izlerini taşıyan bilgi kırıntıları...

Belki de bu defterde ne yok diye sormalı?

UÇMAK

Bu fotoğrafı bir kaligrafi kitabından çekmiştim fakat kitabın adını not almamışım, asıl dosyayı bulunca eklerim.

"Ben cenneti hep bir çeşit kütüphane olarak hayal ettim." demiş ya Borges. Bu iflah olmaz bir okurun düşü olmalı.

Yazmayı sevenlerin cennetinde ise defterler, elyazmaları vardır.

Uçan, uçuşan harflerle dolu, anlayan, seven kâğıtların olduğu, el yapımı kalemlerin ve mürekkebin envai çeşidinin bulunduğu bir cennet.

Uçmak, eski Türkçede cennet.