Robert Walser ve Aniki Defter Festivali

Elimdeki son defteri idareli kullanmaya, bittiğinde ise gazete kâğıtlarına Robert Walser gibi not almaya kendimi hazırlamıştım.

Robert Walser'in kurşunkalem ile yazdığı mikro yazıdan bir örnek.

En son defterin ön ve arka kapaklarına da yazmayı düşünüyordum - ki Walser üstadımız da bunu onaylardı. 

Bilindiği gibi İsviçreli yazar Robert Walser o kadar kederliydi ki 1 puntodan daha küçük (1 punto 0,376 mm'dir) harflerle bir A4 kağıdına roman yazmış biri olarak bilakis benimle gurur duyabilirdi. 

Lakin ben o kadar kederli değildim. 

Yalnız ve hüzünlü memleketimin bir defter ustasına güveniyordum.

Böyle dalmış düşünürken telefonun kırmızı ışığı beni rüyadan uyandırdı (masa telefonlarının sesi ofiste büyük bir gürültü çıkarıyor o yüzden sesini kapatmıştım) meğer gazetenin muhaberat servisinden arıyorlarmış. 

Kurye gelmiş. 

Beni bir paket bekliyormuş. 

Benim için hazine değerindeki defterlerimi alınca bir an durdum, ya ofise çıkıp çalışmaya devam edecektim ya da bir kutlama yapacaktım. 

Yirmi dört yıldır tozlu arşivlerde çalışıyorum, birazcık şımarıklık yapmaya hakkım var, diyerek kişisel bir festival düzenlemeye karar verip Caffè Nero'ya gittim. Her zamanki masaya kuruldum ve dünya güzeli defterleri(mi) seyrettim: Asitsiz, arşivlik kâğıttan enfes defterler. (Lüks düşkünü insanları anlamaya başladığımı hissettim bir an, dünya üzerinde bu defteri kullanan kaç kişi vardı ki sonuçta? Galiba İzmirli bir iş insanı ve benden başka artık kimse bu defterlerden kullanmıyor.)

Altı tane defter, altı dünyanın anahtarı gibi masada duruyordu. 

Sanki her bir defter kâğıttan kedi gibiydi, rahatlatıcı mırıltılarla bana sesleniyorlardı. 

Kitapsız, deftersiz ve kalemsiz bir yere gitmem, doğal olarak o sırada elimde milyon kere okuduğum Şule Gürbüz'ün Öyle miymiş? kitabı vardı, bir de tepesine deniz kabuğu iliştirilmiş Sheaffer kalemim. Onlar da festivalin baş konuğu oldular. (Gömlek cebinde fazlalık yapmasın diye masanın bir kenarına bıraktığım günlük defteri ofiste unutmuşum, yoksa o da fotoğrafta görünecekti.)

Kahveyi bitirdim, defterleri koklayıp sevdim sonra da şifa niyetine kitaptan birkaç sayfa okudum.

(Bu arada, 8 Kasım Dünya Deliler Günü imiş. Defter kalem mürekkep delilerini kapsıyor mu bilemem ama Şule Gürbüz, Öyle miymiş? kitabında "insana delirdiği yerden bakmalı" (s.165) diyor, haklı galiba.)

Sonra 6 tane defter için bu kadar sevinç yeter deyip etkinliği sonlandırdım. 

İşte dünyanın en kısa ve en güzel defter festivali böylece sona erdi.

Leonardo da Vinci'nin Defterine Bakmak

Openculture'daki haber çok güzel, Leonardo da Vinci (d. 1452, ö. 1519) üstadın sol elle ve ayna yazı yöntemiyle tuttuğu kişisel 570 sayfalık defteri taranmış ve büyük bir nimet olarak karıştırılmayı bekliyor.

Dünyanın en büyük ikinci kütüphanesi British Library tarafından meraklılara açılan Arundel yazması (Codex Arundel) olarak bilinen bu defter üstadın bilimden sanata uzanan ve kişisel notlarını da içeren bilgiler barındırıyor.

Küçük bir not: British Library'de, 14 milyonu kitap olmak üzere 170 milyon arşiv malzemesi var ve bin civarında çalışanı bulunuyor. Sitelerine bakmakta büyük fayda var.

Leonardo da Vinci'nin yazdığı sayfalara bakmak, bir dehanın zihninde gezinmek gibi.

Yüksek çözünürlüklü bir arşiv çalışması olduğundan iyice büyütüp hem eğlenceli hem de hayret verici ayrıntılara bakmak mümkün.

Yeni Bir Deftere Başlangıç

Kaç zamandır çantamda 2 ayrı defter taşıyordum. İkisi de geçenlerde bitince, bir kenarda sakladığım yeni Aniki defterimi çıkardım. (Daha önce defalarca yazdım, Aniki defterleri memleketimizde üretilen en iyi defterdir, daha iyisini görmedim.)

Bu vesileyle defter üzerine yeniden düşündüm. Bir yerde kalemin önemi kalmıyor. Hatta çok abartılıyor, çok abartıyoruz. Kalem, kâğıt, mürekkep zincirinde yazıya düşkün olduğunu söyleyen çoğu kişinin en zayıf noktaları da bu minvalde kâğıt ve mürekkep oluyor. Bir kaleme yüzlerce lira veren kişi gidip en kötü kâğıda sahip 5-10 liralık ucuz ve kalitesiz bir defter satın alabiliyor. Bir kaleme binlerce lira veren bir başkası da iyi bir mürekkebin neden pahalı olduğunu sorguluyor.

Çok sevdiğim, düşünür ve efsane yazar Rebecca Solnit'in Kaybolma Kılavuzu isimli kitabında geçen bir cümleyi biraz değiştirerek söyleyecek olursak:

“[Defterin] çakılıp kaldığı coğrafya katı bir yer değildir; onu [kalem] ve [mürekkepten] ziyade tıpkı şarkılardaki gibi, anılar ve arzular oluşturur.”


Bizden geriye internet sayfaları veya kalemler değil belki sadece defterler kalacak. Kalemler de konuşur bizimle, ancak bir kalem sınırlı ve yoruma dayalı bilgiler barındırır. Oysa bir defter öyle değildir, daha organik bir bağ kurar zihnimizle.

O da güzel bir defteriniz varsa.

Çünkü biliyorsunuz, yazmayınca unutuluyor.

“Elime kalemi alınca hiçbir şey gözümde değil"

“Elime kalemi alınca hiçbir şey gözümde değil, üzüntülerim siliniyor, cesaretim artıyor. Ama bakalım gerçekten değerli bir şeyler yazabilecek miyim? Umudum var. Niye mi? Yazarken düşüncelerimi, düşlerimi, yaşadığım, istediğim şeyleri gözümün önünde canlandırabiliyorum.”

Anne Frank’in Hatıra Defteri, Türkçe söyleyen: Can Yücel, İş Bankası Kültür Yayınları, 2017

Anne Frank’in Hatıra Defteri, 16 Ekim 1942 tarihli sayfalar

Karalama Defteri

Bugün kullandığımız nice kelimenin mucidi Nurullah Ataç hiç müsvedde yapmadan daktiloda yazar, yazdıklarını beğenmezse kâğıdı yırtıp atarmış. 

Ya şimdi? Yanlışlarımız karşısında biz ne yapıyoruz? Defter azaldı, daktilo çok daha az artık. Bilgisayarda yazı yazarken kolayca silip düzeltebiliyoruz. Kâğıt üzerinde ise karalayıp geçiyoruz.

Bir iki yıl oluyor. Koleksiyoncu bir doktor arkadaşımın topladıklarına bakarken bir defter ilgimi çekmişti. Üzerinde bir kadının adı yazıyordu, yanılmıyorsam çiçekli de bir kapağı vardı. Asıl sürpriz ise defterin içindeydi, baştan sona yazılan her sözcüğün üzeri karalanmıştı.

Kalemiyle Konuşan Yazar

"İnsan neden yazdığını kendi kendine sormadan da yazabilir elbette. Kaleminin harfler çiziktirdiğini gören bir yazar kalemini bir süre için bırakıp ona şunları söyleme hakkına da sahiptir: Dur! Kendi hakkında ne biliyorsun? Hangi amaçla ilerliyorsun? Mürekkebinin iz bırakmadığını neden görmüyorsun? Serbestçe önden gidiyorsun, ama boşlukta gittiğini, hiçbir engelle karşılaşmıyorsan eğer bunun başlangıç noktandan hiç ayrılmamış olmandan kaynaklandığını neden görmüyorsun? Yine de yazıyorsun: Ara vermeksizin yazıyorsun, sana yazdırdığım şeyi bana gösterip, bildiğim şeyi de bana açıklayarak yazıyorsun; başkaları, okurken, senden aldıkları şeyle seni zenginleştiriyor, onlara öğrettiğin şeyi de sana veriyorlar. Artık yapmadığın şeyi yaptın; yazmadığın şey yazıldı: Silinmezliğe mahkum oldun."

Yukarıdaki alıntı çok sevdiğim yazar Maurice Blanchot'nun kaleminden çıkma, Edebiyat ve Ölüm Hakkı (La Littérature et le droit à la mort) başlıklı ve 1947 tarihli yazısının ilk paragrafıdır. Blanchot'nun De Kafka à Kafka (Kafka'dan Kafka'ya, Gallimard, 1981 -bu eser henüz Türkçeye çevrilmemiştir) adlı kitabından alınmış ve Türkçede ilk kez efsanevi Defter dergisinin 22. sayısında (fotoğrafta görülen 1994 tarihli dergiden çekilmiş fotokopi kağıdıdır) yayımlanmıştır. Dergideki metin aynen alınıp yine Metis Yayınları'ndan (ilk baskı 1993) çıkan aynı yazarın bence başyapıtı olan Karanlık Thomas (Thomas l'obscur) isimli eserin sonraki baskılarında 95-138. sayfaları arasında ek olarak yayımlanmıştır. (Çeviri: Sosi Dolanoğlu)

Defterin İyisi Güzeli Nasıl Olmalı?

Çizim için ideal iğne uçlu kalemler (uni-pin yeni, şahane bir kalem), Aniki defter.

Kimileri kalemlere büyük önem verir, ben galiba defterleri daha fazla seviyorum. Lakin şu defter bu defter demek yerine, iyi defter arayışı üzerine çeşitli başlıklar altında notlar almıştım.

KAPAK ÜZERİNE

Her fırsatta kırtasiyeleri geziyorum ve defter bölümlerine de uğruyorum. Kapağında firma adı veya abuk sabuk bir motto (şiar, düstur, özlü söz, hayat görüşü) yazan defterleri sevmiyorum. Kapak kâğıdı kötü olan defterleri hele hiç sevmiyorum. Aradığım şey, dokunduğumda duygusunu hissedebileceğim bir kapak kâğıdı. İkincisi üzerine yazı yazılabilecek bir kapak olması. (Kapağa da not almayı severim. İçindekiler kısmını kapağa yazmak çok basit ve iyi bir yöntem. Maalesef daha kâğıdına gelmeden sadece kapağından dolayı birçok defter gözümden düşüyor. Geriye çok az defter kalıyor. Hatta kalmıyor. Çünkü bu durum üzerinde yazı olmayan kaliteli bir tişört aramak gibidir. Nadir bulunur.

İngiliz yapımı Osmiroid 135, Aniki defter ve Tarih Vakfı'ndan enfes bir eser: Hüve'l Baki (İstanbul'da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları)

BOYUT ÜZERİNE

Şair Nihat Ateş'in büyük defterleri sevmesine hep şaşırmışımdır. Oysa çok yazdığı için yerden göğe haklı. Bense A6 boyutlarındaki defterleri seviyorum. Uzun uzun yazacaksam da A5 boyutundaki defterlerden iyisi yoktur bence. Boyut konusu kişiseldir. Biraz da günlük pratikle ilgilidir. Eğer çizime düşkün değilseniz büyük defterleri günlük hayatın akışı içinde taşımak zor. Küçük defterler her zaman kolayca taşınır, bir çantaya gereksinim duymaz, çok da önem atfetilmediğinden rahatça yazılır. (Değerli defterler ise evde hiç mürekkep görmeden ölmeye yatar.)

Şule Gürbüz, Öyle miymiş?, Aniki defter, Faber-Castel TGS-1, 0.8 uç.

KÂĞIT ÜZERİNE

Kâğıt en önemli mesele. Eskilerin güzel bir sözü var: Mütemmim cüz, yani olmazsa olmazı, defterin ayrılmaz parçasıdır kâğıt. İyi bir defteri iyi yapan da kâğıdıdır. Kapağı ne kadar efsane olursa olsun, kâğıda bakılmalı, defterin ruhu oradadır.

Kâğıt, kaliteli bir dolmakalemin ucu gibi güzel olmalı, perdahlı, pürüzsüz olmalı. Resim, çizim için pürüzlü, perdahsız kâğıtlara ihtiyaç duyulabilir, orası ayrı. Dolmakaleme uzaylı bir varlık gibi davranacak defterler işime yaramaz sayılır benim için. (Gerçi onları da değerlendirmenin yolları var, ben gazete kesiklerini yapıştırıp kötü kâğıtlı defterleri işe yarar bir hale getiriyorum.) 

Huzur Veren Dolmakalemin Anahtarı

Seminer notları, 2016

Şurası bir hakikat: En çok parayı dolmakalem için harcıyoruz. 

sahip olduğumuz kalemlerimiz bize yetmiyor artık. 

Daha da ileriye gidiyoruz. O dolmakaleme veya bu dolmakaleme bakıyor ve bazı kalemlerin güzelliği içimize işliyor, o zaman keşke benim olsa diyoruz. 

Sonra bir gün o kalemi aldığımızda biraz şaşırıyoruz, istediğimiz gibi yazamıyoruz. Çünkü esasında diğer önemli şeyleri çok da önemsemiyoruz. 

Güzel bir kalem, değerli bir kalem bizi olduğumuzdan daha iyi yapmıyor oysa. Bizi biz yapan değerler bütünüdür. Dolmakalemi olduğundan daha güzel ve değerli kılan da kâğıt ve mürekkeptir, bütüne gösterdiğiniz tavırdır. 

Geceleri gökyüzüne baktığımızda yıldızları göremiyoruz artık. Bunun nedeni bildiğiniz gibi şehir ışıklarının yarattığı kirlilik. Işık kirliliği. Işık, hayal kırıklığı yaratabiliyor. Fakat çoğu insan bu durumun farkında bile değil. Oysa gökyüzünde sayılamayacak kadar çok yıldız var. Sadece biz göremiyoruz. Dolmakalemler de ışık kirliliğine benziyor. 

Meraklı olmak bir insanın ulaşabileceği en üstün mertebelerden biri. Meraklı insan arar bulur, sorgular, var olan bilgilerin üzerine kendine ait bir şey katar. Meraklı insan markalara aldanmaz, defterlerin resimli kapaklarına kanmaz (ki bildiğim üretilmiş en iyi defterin üzerinde hiçbir şey yazmıyor mesela), meraklı insan gözlerini kapatıp kâğıda dokunur, mürekkebin iyisini arar. 

Mürekkep ve kâğıdın (defterin) iyisi bizi hayal kırıklığından uzaklaştırır. 

SALVADOR DALİ'NİN NOT DEFTERİ

Bugün bazı gazetelerde (çok değil sadece Hürriyet ve Milliyet'te) gerçeküstücü ressam Salvador Dali'nin de aralarında olduğu sanatçılara (Picasso gibi) ait 496 parçalık bir koleksiyonun Fransa’da, Paris’teki Sotheby’s Müzayede Evi’nde açık artırmayla satılacağı haberleri çıktı.

Salvador Dali, not defteri

26-27 Nisan’da düzenlenecek müzayede kapsamında Salvador Dali’nin özel çizimlerinin olduğu bir not defteri de bulunuyor. Defterin sanat tarihinde kendisine özel bir yeri olan ressama ait olması önemli ama daha ilginç olan yanı Dali'nin arkadaşı şair Paul Eluard’ın eşi olan Gala’ya âşık olduğu ve onu işe yarayacağını düşündüğü tuhaflıklarıyla (elbiselerini yırtmak, kulağına sardunya çiçeği takmak gibi) baştan çıkarmaya çalıştığı, sonra birlikte yaşadığı döneme (1920'lerin sonu-1930ların başı) ait olması.

O dönem ressamın aynı zamanda en bilinen eserlerinden biri olan Belleğin Azmi isimli tablosunu yaptığı yıllar (1931).

Salvador Dali, Gala

Hemen bütün verilerimizin dijital ürünler olduğu bir çağda böyle bir müzayede yapılsa ne olurdu acaba? Sayısal verilerin bir defter karşısında ne kadar aciz olduğunu düşünüyorum. Oysa ne var bu defterde?

Aklı başında olmadığı söylenen bir ressamın çizimleri, hesapları, günlük hayatı ve bir aşkın izlerini taşıyan bilgi kırıntıları...

Belki de bu defterde ne yok diye sormalı?