15 Mart 2017

Dolmakalem Klipsi


Bilmem hiç dolmakalem klipsleri hakkında hiç düşündünüz mü? Günümüzde hemen her kalemin bir klipsi var ama dolmakalem klipsinin hikayesi başka.

İlk dolmakalem klipsi 1905'te icat edilmiş. Bugün sıradan bulduğumuz bir özellik ama klips icat edildiği günden bu yana sürekli geliştirildi.

Tarihteki ilk klipsler minicikti.

Aslında klips, bir rock grubundaki bas gitara benzer. Olduğu zaman farkında değiliz, yokluğu ise hemen anlaşılır. Klips de böyle bir nesnedir. Çok da önemli olmayan bir parça gibi görünür ama bir kalemde klips olmayınca hemen yadırgarız. Gerçi bu da bir görgü ve kültür meselesi. 

Bazıları hiç klips sevmez, gömlek cebinde de taşımaz. Uzakdoğu kültüründe ise gördüğüm kadarıyla klipse batıdaki kadar önem verilmiyor. El yapımı kalemler doğal olarak değerli kimono kumaşlarından kılıflarda taşınıyor. Bu durumda zaten klipse hiç gerek yok bence.
Osmanlı dönemi ahşap kalem kutusu

Kamış kalem kültürünün olduğu şark coğrafyasında ise kalem kutuları vardır. Üstelik her biri yazı kültürü tarihindeki eşsiz sanat eserleridir.
Osmanlı dönemi gümüş divit.
Mürekkep ve kamış kalemlerin birlikte taşınabildiği divitler de başka bir dünya ve yazı konusudur. Divitler, hançer gibi kuşakta taşınıyordu. Divit ve kalem kutusu çağında henüz gömleklerin yakası da cebi de yoktu. (Gereksiz bir ayrıntı, ilk gömlek giyenler Eski Mısırlılardı.)




Dolmakalem tarihinin kilometre taşlarından biri, Lewis E. Waterman 1884 tarihli bir patent.

Hemen her yerde daha klips diye bir şey ortada yok iken, kalemler ahşap veya metal kutularda taşınıyordu. Doğal olarak ilk icat edilen dolmakalemlerde klips filan yoktur. Gerçi dolmakalemi icat edenler bir olmamışlık duygusunu 20 küsur yıl kadar yaşadıktan sonra klipsi de icat etmekte gecikmediler.


İlk dolmakalem klipsi için 1905'te alınan patent. (Yine bir Waterman icadı.)

Böylece klips kalemlerde tarihsel olarak önce Batı kültüründe bir yer edindi.


Pelikan 120 ve 140'ların efsane klipsi.
 
Batı dünyası çok daha pratik düşünce sistemine sahip olduğundan klips zamanla çok önem kazanmış ve çeşitlenmiş. Üstelik öyle ayrıntılar var ki konuya vakıf olmayan biri hayret edebilir. 

Parker 51, kült kalemlerden.


Mesela sadece tek başına Parker firmasının halk arasında "gömlek düşmanı" olarak da bilinen) ok ucuna benzeyen klipsinin zengin bir tarihi var ve hakkında kitap bile yazılabilir. 

Parker 51

Parker 61 klipsleri
Parker Vector (kalem ucuzladıkça ok da sadeleşmiş)


Parker kalemlerindeki ok figürünün tarihsel bir gelişimi var, önceleri (1930'lardan itibaren) daha ayrıntılı ve çok süslü iken günümüze doğru kimi zaman ayrıntılardan kurtulup daha sade ve daha stilize bir ok figürüne dönüştüğü de oluyor. Yani klips figürü basit bir ok değil, kalemin ucuna bile yerleştiği oluyor firmanın da simgesi ve ayırt edici bir özelliği oluyor.

Lamy Al-star

Klips bir yerde firmanın kimliğinin temel öğelerini, tavrını gösterir ama diğer yandan kullanıcının yaklaşımını da etkiler. Lamy Safari ve Al-star gibi modellerin 1980'lerden bu yana özellikle genç insanlar arasında çok tutulmasının bir nedeni de klipsinin ataşı andırması değil midir? Düşünüyorum da ataş bir zamanlar o kadar çok kullanılan bir nesneydi ki hemen her yerde bulunurdu. Şimdilerde azalsa da çatal-kaşık gibi basit ama temel bir ihtiyacı karşılamaya devam ediyor ve halen her kırtasiyede bulunuyor. Dolmakaleme hiç aşina olmayanlar Lamy Safari gibi kalemleri klasik dolmakalem havasından uzak ve kendilerine daha yakın bulurlar. Renk önemli bir faktör ama diğer Lamy modelleri (en kült model Lamy 2000 mesela) Safari'den çok daha iyi olmasına rağmen o kadar popüler değildir, bunda klipsinin de payı var bence.


Scrikss 419

Benim en sevdiğim klips ise Scrikss 419'un klipsi. Bu klips, temiz duruşu, aşağıya doğru genişleyen kanatları, "S" harfinin bulunduğu alınlık kısmı, çizgilerinin sadeliği ve zarafetiyle bence bir başyapıt.

Ayrıca eklemeden geçemeyeceğim, Scrikss 419'un klips tasarımı bana Romalı askerlerin kullandığı Gladius isimli kısa kılıcı hatırlatıyor.
Antik Roma Kılıçları

Yılan veya kartal şeklinde fantastik klipsler de var. Çıkartılıp takılabilen Kaweco klipslerini de ilginç bulmuşumdur. Graf von Faber-Castell kalemlerindeki yaylı klips de çok kalitelidir.

Visconti Van Gogh Amber


Ancak şimdiye kadar kullandığım en rahat klips Visconti kalemlerindeki simgesel anlamları bulunan köprü şeklindeki yaylı klips.

8 yorum:

  1. Klipsler dolma kalemlerde ki görünür en önemli ayrıntıdır ve aynı zamanda kalemin küçük bir künyesi gibidir.Bu yazıda patent ve görsellerini paylaştığınız sayın L.E.Waterman ise Dolma kalem konusunda ilk çıkış noktası olarak bence sizden sıkı bir Waterman biyografisi yazmanızı bekliyordur ve tabii sayenizde öğreneceklerimizi bizlerde merak içinde beklemekteyiz. Saygılar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bir Waterman biyografisi güzel olur sahiden, sıraya alayım. O kadar çok konu var ki hangisini yazayım bilmiyorum. İnsanları bıktırmak da istemiyorum. ;)

      Sil
  2. Dolmakalemin bu kadar yeni olmasına rağmen, bu kadar hızlı tedavülden kalkması akıl alır şey değil. Klipsin icadının bu kadar yeni olabileceği aklımın ucundan geçmezdi.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tedavülden kalkmış diyemeyiz, henüz o raddeye gelmedik. Çünkü dolmakalem, yazının icadından bu yana düşünürsek kalemin binlerce yıllık tekamül yolculuğunun zirve noktası, yaşayacaktır.

      Sil
  3. En çok şu hoşuma gitti: Parker firmasının "ok ucuna benzeyen klipsinin zengin bir tarihi var ve hakkında kitap bile yazılabilir."
    Bir de; "Visconti kalemlerindeki simgesel anlamlar"
    Uzman işi bir yazı olmuş. Teşekkürler.  

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkür ederim Zeynep Hanım, bildiğiniz gibi simgeler hayatın her alanında mevcut. Visconti kalemlerini üretenler de bu simgeler üzerine düşünmüşler. Bir yerde şöyle bir cümle okudum:

      "The Visconti clip, for instance, represents the bridge, a symbol for friendship, of union between peoples. It’s a unifying, not a dividing element. This is the task of pens, which for centuries have been recognized as symbols of diplomacy!"

      (Kaynak: http://www.colesoflondon.com/index.php?route=information/information&information_id=21)

      Sil
  4. Lamy Safari lerin klipsi her türlü giysiye cebe rahatlık ile takılıyor. Hasar verme ve kalemin hasar görme ihtimali az. Görselinden çok bu pratikliği güzel bence. Sheaffer 300 ün yaylı klipsi de çok rahat. Scricss 419'un klipsini ise hep bağlanmış bir kravata benzetmişimdir.

    Selamlar
    Ahmet

    YanıtlaSil
  5. Bir klipsten bu denli başarılı bir yazı yazmak gerçekten takdire şayan.
    (Arkadaşlarımın Çin'den getirteceği kalemlerdeki klips detaylarını araştırırken bu sayfaya geldim.) :)

    YanıtlaSil